ZAWNGTAH BILBAWLAWK

Tuk khat chu ka zing exer la hian naupang ho infiam ka hmu a, an infiamna chu infiamna ropui a ni lova,khawvel hriata larpui tlak phei chu a ni lo leh zual. Ram pawn a han phochhuah atan phei chuan duhawm lo tak ani. Engtikah mah khawvel hian khawvel huap infiamnaah hian a pawm dawnlo hrim hrim tih pawh midangin min hrilh lo mah se ka hre ve hrim hrim. Chu an infiamna chu engdang nilovin, keini pawhin kan naupan lai pawha kan lo tih ve fo thin, zawngtah bilbawlawk an lo vua a. Chu chuan ka lung te pawh a ti leng ve hial mai.

Thlasik a lo thaw tan tawh a, favang hun nuam tak a liam tep tawh, zawngtah pawh a lo bilbawlawk tan tawh a.Kan naupan lai, (han ti ve khanglang ila) Primary School kan kal lai chuan zingah hma takah kan thova, zing tlan turin kan thian te, eng ang a mu tui lai pawh nise kan han kaitho ngei a. Khang hun te khan mual liam tawh mahse rilru hian a la hre ve reng thin. Kha tih hun lai kha kan nun hlim ber hunlai a nih te pawh ka ring rum rum mai.

Chutiang a kan inkaihthawh kim hnu chuan tlan ta lem lovin Zawngtah bilbawlawk zawng turin kan kal nghal hmiah. Chhar tam nih kha thil ti thei nihna a la ni a, hawi vah na tham a tling thin. Kan School, Primary School-V bul ami kha a chang tha ber turah kan ngai a, chuta mi chu kan zawng hram hram thin. Zan lamah te kan hauhlawk thin nia mawle.. Chu bakah chuan Pu Vaia (in hre ve kher lovang) te huan ami kha kan zawng ve ziah bawk. Mi huan a luhruk te chu thiam tak kan ni, ping ngai hek lo...

A tla kan hmuh theih ang zawng zawng kan chhar zawh hnuah chuan hmun rem lai deuh kan zawng a, school tual zawl a ni tlangpui. Chutah chuan kan invaw ta thin a, nuam ve mai mai tak a ni. Phakar fal kan awm ngai lo. Fair takin kan infiam thin.

Khatih hunlai khan kan rilruah itsikna in hmun a chang lova, thianghlim takin kan nung mai a ni. Naupan lai riru kha a lo van thianghlim tak em!!! Zawngtah bilbawlawk vuakah khan kan lungawi tawk ve em em.

Kum tam la ral lo mahse kan tun hun nen hian a van danglam tak em!! Duh zawng kan lei thei a, kan nei a, kan lungawi chuanglo. Kan mamawh aia tam kan chhek a, kan rilru tihah tu mai. Lungawina hian kan nunah hmun a chang ta lo emaw ni chu aw tih theihin kan lo khaw sa zo ta hlawm a. Nei im em chungin mi ta kan la hmu lian leh zel bawk si... Sum kan thawkchhuak a, kan indaih chuanglo. A sum ngah ngah hi an duham nimai hian ka hria.

Heng bakah pawh hian tam tak sawi belh tur pawh a awm ang. Thianghlim tak a kan nun hun lai, zawngtah bilbawlawk kan vuak lai hun kha a lo la hlimawm berin ka hre ta. Khatih hunlai kha chuan mawl hle mah ila kan rilru a la thianghlim a, kan hlim tlat alawm……..

KA PA KAWRSEN KHA......

November ni 12, 2008 kha nitain ka hria, selection exam lai a ni lehnghal. Ka rilruah he thu hi a lo lut ve thut mai a, ngawih bo pui mai ai chuan ziaka han dahthat ve hrâm atan ka duh ve tlat pek a. Kum engemawzat chu aliam tawh ngei alawm. Chutih hun lai chuan Primary School naupang mai ka la ni a, ka nu leh pa te chu engkim tithei tur a ka la ngaih hun lai a ni. Ka tan chuan engkima engkim an ni a, an hlu em em. Ka NU hi chhuan thu suhah puantah thiam tak mai a ni a, puan tah mai bakah hnang tah pawh a thiam tel bawk tih erawh ka han zep tel hrâm ange. Thawmhnaw hlui (second hand) te hi a thiat a, chu chu puanah te a tah leh thin a, puan sin tur kan neih ve phah thin. Tum khat chu khawi lam ami nge mawni thawmhnaw hlui pakhat hi thiatin puanah a tah alawm le. A rawng chu a sen lar niin tereuhtein a dumpawlin a tial bawk a. Tah satliah mai pawh nilovin nu tam tak pawhin an thiamloh, a tah dan pawh an rawn zawh ve laih laih thin, BAWHTAH lehnghal ngat mawle. A tah a chhah thain a deh a nuam bawk si a, kan lawm ve khawp mai. A tirah chuan sin atana a tah a ni. Ka PA kawr atan a lo chhuak ang tih pawh hi ka ring pha lova, ka ring chhin ngailo hrim hrim bawk. Kan chhungkua hi khawsak nuamsa kan nihloh avang hian puan sin tur (mutbu) tha leina tur pawh kan nei ngai lova, miten min khawngaih avangin an thawmhnaw hluite min pekhawm ve thin a. Chutiang ang kan dawn chang te chuan kan chhungkua hi kan hlimin kan lawm ve thei hle thin. A chhan chu puan thar leh thawmhnaw thar kan nei dawn tih kan hriat vang a ni.He kawr pawh hi tu min pek nge tih leh a kum lam erawh ka hrechhuak lo mai nilovin ka ngaihtuah chhuak leh tawh ngailo hrim hrim a, engtizia nge mawni hemi zan berkher hian ka rilruah a lo lang ve mial a nih chu.

Tichuan chu ka nu puantah, mawi kan tih ve em em mai chu kan sin ve thin a, miten min rawn hmuhpuiin min rawn hriatpui lemlo mahse nalh kan ti a, kan chhuang ve viau asin. A chhan chu maw... a lum tha reuhin sin a nuam em alawm. A hunlai khan he hla hi la hrelo mah ila, hemi zan ah erawh hi chuan Dolly Parton hla, ‘Coat of many colours’ kha ka hrechhuak ve hial asin. Chu lam chu sawi ka tum hran lo. Tichuan lungmuang tak a kan sin lai chuan ka PA rilruah enge rawn thawk tehreng ni, kawr atana thui turin a lo chandarh vek mai. Ka PA hi puanthui thiam a nih ka hre ngailo hrim hrim a, ka kawr tur emaw ka kekawr tur emaw, ka thuamhnaw tur leh kan chhungkaw thawmhnaw tur pakhat pawh hi a la thuilo hrim hrim.

Ka Pa chuan a thiam ang tawk tawkin kawr thui tum chuan a han bei ta a, kei pawhin ka lo phurpui a ni chek a ni ang chu ka pui ve nasa khawp mai. Kutlawng ngata thui a anih avangin mahni maia thui theihloh chang a ngah bawk si, chutiang hunah tak chuan ka lo tangkai ve thin. Hriu ah khawlla thil a lo ngai a, ka PA te ang pa upa leh mit tha tawhlo tan chuan a harsa zel bawk si, chungah te chuan ka tihtheih tawk tiin ka lo pui a, chubakah chuan mahni maia a thui theih loh hun, dawmpui a ngaih hunah ka lo dawmpui ve thin. Kan thiat ngun a kan thui tha ngun bawk. Chuti chung pawh chuan beidawng leh ning miah lovin a thui char char tho. Thatchhe deuh tana tawpsan mai na tur anga langh pawh a tawpsan chuanglo. Tuaivir theih leh her theih khawl emaw rah vir theih khawl emaw pawh ruai miah lovin ama kut ngatin kha a kawrsen kha a thui asin. A hak theih hun tur kha amah ai mahin ka nghakhlel zawk a, hak theiha a peih lai vela a awmdan kha mitthla thiam tawhlo mah ila rilruah a lo langchhuak leh tho chu a nih hi maw. A duh ang taka a thui a ni bawk a, a ni pawh khan a ha rim tlauh tlauh khawp mai. Puan thui thiam pangngai thui tluklo mahse a mawiloh bikna ka hre hauhlo.

Ka la hriat reng mai pakhat chu kan khaw khelmual pakhatah Chapchâr Kût hman a ni dawn a, chumi hunah chuan kan veng YMA te pawh Hnam lam, CHAI entir turin an inbuatsaih a, chumi hunah chuan ka Pa chu SE KI khâwng tur leh lam hruaitu atan an sawm angin tel turin a inbuatsaih a. A hun alo thlen chuan kei pawh min hruai ve a. An lo tum leh inbuatsaih ang ngei chuan ka Pa chuan lam chu hruaiin SE KI chu a han khâwng ta ngei a, miten engatan an ngaih leh ngaihloh lam ka ngaihtuah lo, ka lo chhuang ve em em ringawt. Chutah tak chuan a lawm a kawrsen tangkaina chu a lo lanchhuah ni. Chhun khawlum leh nisa hnuai nimahsela a phelh chuanglo, a ha reng tho. Chumi hunlaia a thlâ lak nachang an lo hria kha chu ka lawmna hi a reh tawh lovang. A thla lo laksaktu kha hrelo mah ila (a tirah pawh ka hre chuanglo) a chunga ka lawmna hi a tawp thei ngai lovang. He a thlalak hi tun thlengin hmuh theihin kan la kawltha ve reng. Zanin hi chuan tunge a nih ka hre châk khawp ami. A thuhrimah ka Pa kha hnam nun chawisan leh chhawmnun kawngah khan a tui a, a theih ang tawk tawkin a inhmang ve thin. Ka Pa avang hian loh theih lohvin hnam lam leh Upa Zai thenkhat te ka thiam phah a, ka tan chuan a hlu chungchuang a ni.

Chu a kawrsen chu Vantlang thiltihpuini mai nilovin inkhawmnaah te pawh a ha thin. A awmhnmun kawr a ni a, a chawlhni kawr a ni a, a incheina kawr a ni bawk. Chutiang khawp chuan a ha rim a, a hlut dan tur chu i hrethiam mai ang chu. Mite kawrlum tluk mahsuhse atan kha chuan a hlu bik em asin. Keini a fa te pawhin mawi kan tihpuiin inhmeh kan ti ve em em thin. A kawrsen kha a hak tawh chuan a inrawngtawk sawt hian a lang thinin ka hria. A dam laia a thiltih ropui zingah tel lemlo mahse a hlu pawl chu a ni ngei ang le. Retheihna avangin a indsawmkun ve ngai lova, hneh tumin a bei thin. Keini a fa te hmuhah phei chuan nei miahlo anga a lang ngailo te kha a lo va han fakawm tak em!!!

Ka PA in ama kutkawih ngeia a kawr tur a thui kha chu tun hnu hian India Hnam Pa, Mahatma Gandhi te pawh min hriatchhuah tir. Chu chuan kuthnawthawh hlutzia leh zahthlakloh zia te, kut (hand) tangkai zia te min hriatchhuahtir in min hriatchian tir lehzual a, kut hnathawh hmuhsitawm loh zia leh hlawhtlinna a thlen dan te leh chu hlawhtlinna chuan nun hlimna a thlen si zia te ka ngaihtuah chhuak zel bawk. Chu mai piah lamah pawh mahni ngei hi a lo intodelh theih a, tum tawk loh vang leh peihloh vanga intodelh lo mai kan nih zia te min hriatchhuah tir bawk asin. Midangte ban buai lutuk lemlo pawh hian mahni mamawh kan thawkchhuak thei a, kan inpek tak tak chuan kan lo inphuhruk thei khawp mai tihte min hriatchian tir zel bawk. Ka PA kawrsen kha a hunlai khan hlu tho mahse, a hunlai ai mah khan ka tan chuan tunah hian a hlu daih zawk asin. Mi te kawr angin nalhin mawi bikna nei lo mahse, ka tan chuan nun hlutna leh hnatawh awmzia min zirtirtu a nih miau avangin a hlu chuâng bik a. Tunlai thawmhnaw man to, changkang leh nalh tak tak ai pawh a ka nuna thu sawitu zawk chu ka Pa kawrsen kha a la ni fan a. Tunah amah ka Pa kha hring chang tawhlo mahse, a kawrsen kha pawnchhiaah chandarhin hmuh tur awm tawhlo mahse, a hlutna leh a mawina a bo phahin a kiam phah chuang lova. Ka Pa kawrsen kha ka naupan laia ka lo hlutpui ai mah khan ka lo upat deuh a College te hial ka lo rahthlen ve tak hnu hian a hlutzia ka hrechhuak telh telh mai.

Ka Pa khan puanthui a thiamlo ka tih tawh kha. Chuti chung pawha ka Pa in khatiang kawr thui a tum tlat mai kha, a inrintawkna kha tun hnu hian zirtham awmin ka hria a, ka chhuang leh hnuhnawh ngawt mai. A tumna ang tumna kha zirlai naupang te hian nei in mahni han inringtawk ta ila chuan tihtheihlova kan ngaih hi a lo va han tihtheih dawn tak em! Ka Pa ang khan mahni kut ngeiin kan intung nung thei ani tih hriain mahni ngeiin hma la ta ila, hlawhtling ngei turin beidawnna awma langah pawh taima ta ila,engtiang chiaha hmasawnna leh hlawhtlinna nge kan hmuh ang le.... A rilru ang puin hlawhtling turin mahni kan pawimawh zia ngaihtuah chhuak thar leh ila, kan ram leh hnam hmasawnna atan a va han chhuanawm dawn tak em! Kan College ngei pawh hian zirnaah a ni emaw, thil dangah pawh nise tun ai hian hma a la sawn thei a. Chutiang tur chuan Zirlaite leh Zirtirtu te pawhin kan theihna, rilru leh ngaihtuahna te hi hmang tamin hmang thiam leh deuh ta ila, kan College hi Mizoram puma College tha ber a la ni thei asin. Khua a la tlai lo ve tiin ka ngaihtuah chhunzawm a.....

ZAN PAWL

Hmangaihna hi engtianga hrilhfiah chi nge maw ni dawn ni??A taka tawngtu ngei tanlo chuan hriatthiam pawh a har ngei ang. A taka luhchilh chi, sawia fiah silo, tawna hriatthiam chi a lo ni.

Ka hmangaihna ka hlan zan che khan i biangah mittui a luang a ni lo'm ni?? Nang pawhin "Ka hmangaih che" ti a min chhan kha.

Ngaihzawng neih hi engnge a nawmna leh hlimawmna tih pawh ka hriatthiam ve hma te kha chuan thianten ngaihzawng an neih thu an sawi te khan zaktheilo ka lo ti ve em em thin a, ka'n la han kap zui lehnghal thin kha a nia..Mahnia a lo thlen ve hma kha chuan ka hrethiam phak em em lo na in a nawm hmel chuan ka hria. Kut insuih rialin inhnaih takin an han kal dun a, zawi te te in an phun ser ser a, kan tan hriat har takin tawng thin mahse an mahni erawh chuan an hre chiang em em thung lawi bawk si.

Chutiang nun chu ka lo daithleng ve ta. Hlimna zawng zawng an chang vek bik emaw ka tih kha a lo ni awzawng lo mai tih te pawh ka hrethiam ve ta.Thian ten an ngaihzawngte nena an intihthinrim thu an sawi te khan 'Then daih la a ni mai alawm' ti khan kan lo fuihpawrh ve thin. Mahse, chuti maia awlsam a then chi an nilo tih ka hrethiam ve ta.Duh hun hun a kalsan mai a har zia te nen ka hmuchhuak ve ta a, chuvang alawm ka rilru ah hian a reh theih ngai loh.Ka then thei lo che ni mai lovin ka then phal ngang lo che a ni.

Hun engemaw chen chu kan inzui ve ta reng mai. Hriatloh karah hun leh kumte an lo ral ve zel bawk a, hriatloh leh beisei loh ang bawkin i chhungten min duhloh thu an la sawi tak deuh deuh lehnghal. Chuti chung pawh a ka tan rinawm min tiam khan ka thin lung hi hlimin a siam asin.

Engvangin nge ka hmangaih che tih hre reng chung si a min zawh nawn leh thin ni.. I ringhlel chu a ni si lo tiraw??? I tana ka theihna chhuanawm loh tak tak te kha i hre duhlo ta mai em ni??? I hnena ka thusawi zawng zawng te kha a tak vek an ni asin.

A chang hi chuan i tan a hrehawm tur takin ka lo khawsa fo thin a, ka tina fo thin che tih pawh ka hria a lawm. Nia, ka hre chiang lutuk tlat. I chunga ka lo tih dik loh leh i lak a mawilo taka ka lo khawsak fo thin naah khan pawi ti tak leh inchhir em em in hun ka hmang fo thin tih erawh min hriatsak hram dawn nia. Ka HMANGAIH che asin.

Zan thiang pawl raih mai te, zan lal nu tia hming vuah phu ngawih ngawih, hla phuah thiam ten Chhawrthlapui tia a sakhming an lo chawi te leh vana Arsi phe sep sep te khi nalhin hlu em em mahse nang ngaih lunglen hi a hnem zo mawlh silo. Heng zawng zawng chungah hian thu nei ila,ka bulah awmin ka kiang velah hian min hnem tura lo kalkhawm turin thu pe ta ila,lo kal khawm vek sela chu mithil ti thei,mi ropui ka ni mai tur tihna a ni ang. Eng anga mi ropui pawh niin lei leh van a Pathian thilsiam, leilung mawina tinreng te hi ka velah awm mahsela ka hmangaih awmchhun chu NANG chauh i ni asin.

Hun leh nite hian kan nunah thu an van nei tehlul em!! Tun ang hun hi lo thleng lo sela chuan hlim takin nun kan hmang thei tur hi a nia leh.. Mahse kan dan theihloh kan aia chungnung zawk rorelna hi pawmthiam lovin duhlo hle mah ila kan pawm ngei ngei a tul bawk si.

A nihna takah chuan e, i tan hlauhthawn tur a awm hlei nem. Ka thinlung, rilru leh ka HMANGAIHNA hi i tan a chhinchhiah vek an ni tawh si. Chu chu midangin an lakbo theih hauhloh leh an neih theih hauhloh chu a ni asin. Chuvang tak chuan hei hi ka tiam che ani... KA HMANGAIH RENG ANG CHE.

I tello chuan nun hian awmzia a nei thui lova, dam reng chung hian ka thi a ni. Midang tan a nih chu hrelo mah ila, nun awmzia neihtirtu chu ka tan chuan nang hi i ni asin. Ka ngaihtuahna zawng zawng hi i bulah a cheng a, ka thlarau hian hmuhtheihlohvin a awmpui reng thin che.

Ka tawnmang lama min chenchilh tu chu nang i ni a,i sakhmel thlir a ninawm loh a, i awka ringawt pawh hian ka nun a chawkthovin a tihlim thin si..Ka hlimni a min nuih pui turin ka duh che a, ka lungngaih ni min hnem turin ka beisei che.Ka tah hun a lo thlen pawha min tahpui turin nang lo midang ka thlang chuanglo.

Tual zawl zau nuam tak maiah chuan thiante ho nen kan zai a, mite chuan an tukverh kawngkharte chu rawn hawngin min rawn thlir a. An tan ninawm nge kan nih a rimawi petu kan nih pawh hriatthiam a har khawp mai.A then chuan hlim sangin, nui chungin kan zai chu min thlir a, min lo lawm ve teh mial bawk a. Pitar leh putar te pawhin min lo thlir ve reng bawk. Mahse chung zingah chuan nang i tel ve loh avangin lu ka lo thinsan hlawm. Tichuan, nang ka HMANGAIHNA thu hi ka au chhuah pui ta a, chu chuan an nunhlui te a hriatchhuah tir ve ni ngei tur a ni, ngun leh uluk takin min lo ngaithla ve hlawm asin. A ni, chu zan pawl ruih mai chuan lung zawng a ti leng chiang alawm. Chung lam, lei hlat tak hmun thimlai te pawh chu Arsi te leh Thla te chuan an chhun eng raih mai bawk si nen,chung zawng zawng chu ka bulah hian rawn kalkhawmin rawn in hawtbuk mahse, kan vel a min thlirtute lunglen chawk thovin min hual thup mahsela ka mal tho si.. A chhan chu ka hmangaih awm chhun i awm ve miau loh vang a ni.

Lungngai tak leh beisei tak chung siin i lo lan mial ka la ring fan tho a, kei aiin ka thiante leh min thlir tuten an hmu hmasa zawk che.Mahse tuma'n i lo kal ani tih min hrilh miah lo. Beidawn hmel taka ka lu ka thin lai chuan nang ka hmu ta che. Ka va han hlim tak em!!!

Nang chuan min rawn hnaih a, min fawp a nih kha. Kha tluka hlimna dang ka hmu ang em aw!!! Ka hmangaih che asin min han tih phei kha chuan maw....sawi tawhlo zawk ang, ka sawihnawm palh hlauh ange.

Hei erawh kan sawi hram ange.. Kha i tawngkam khat lek khan ka nun ah chakna min pe tih i hre lo maithei. A hma zawng aiin ka inringtawk sawt tih pawh i hriat ka ring chuanglo.Tun hma zawng ai khan ka lo puitling ta bawk asin.

Tichuan, kha zan pawl raih mai hnuai a hmangaihna min hlan kha i la la let lo tih ka hriat hian hei hi ka tiam nawn leh che... KA HMANGAIH CHE.... Min hriatpuitu chu kha zan pawl leh Pathian chauh an ni.